Etiket: eylül meyveleri

Yayım tarihi

Eylül

Gregoryen takvimin dokuzuncu ve sonbahar mevsiminin ilk ayı olan ‘eylül’, dilimize Arapça’dan geçmiştir. Arapça ‘eylûl’, Rumi takvimin yedinci ayına, Aramice/Süryanice ‘ˀelūl’ ise Arami/Süryani takviminin altıncı ayına denk gelir. Süryanice ‘üzüm’ anlamına gelen bu sözcük ise Akadca ‘hasat’ anlamına gelen ve aynı zamanda ‘hasat festivali’nin yapıldığı ay olan ‘elūlu/elūnu’ kelimesinden gelir. Hasat festivalinin (bağ bozumu) tarihi ise Babiller’e kadar uzanıyor.

Bilal Aksoy, ‘Ulūlum’ kelimesinin Akadca eylül ayını ifade ettiğini ve bu ay bir şenlik ayı olduğundan, Akadca el.lu/alūlū (sevinçten şarkı söylemek) sözünden geldiğini söylüyor.

Dr. Selahattin Özkan’a göre ise, “Eylül ayının ismi Yahudi takvimine ve oradan da Babil, Akad ve Sümer kaynaklarına dayanmaktadır. Akadca ve Babilce biçmek fiilinden gelen eylül kelimesi Yahudi takviminin altıncı ayı olan ve  genel olarak tarımsal hasat mevsimine verilmiştir. Ayrıca bazı kaynaklarda da Süryanice’de Eylül’ün üzüm kelimesine karşılık geldiğini ve eylülde hasat edilen asmanın meyvesinin de bu ayını simgelediği işaret edilmiştir. Yine Babil ve Asuri kaynaklı aşk, doğurganlık, cinsellik ve savaş tanrısı İshtar’ın adının Babil takviminde eylüle karşılık gelmesi bu ayın Babil kaynaklarında da hasat verim retoriği üzerinde cinselliğe gönderme yaptığı düşünülmektedir. Eylül ayını bir diğer önemi de kutsal bayramları olan Rosh Hashanah (sivil yıl başı) gelmeden bu ay içinde boynuzdan yapılan kutsal işaret çalgısı şofarın her sabah çalınmasıdır.”

Eylülün adı batı dillerine ise Latince ‘yedinci ay’ anlamına gelen ‘september mensis’ kullanımından geçmiştir. Bazı kaynaklara göre ise bu ayın ismi, Antik Roma İmparatoru Septimius Severus’a ithaf edilmiştir. Hristiyanlar bu aya, ‘istavroz ayı’, ‘haç ayı’ ya da Karadeniz’de değişikliğe uğramış şekliyle ‘istavrit ayı’ derler.

Dil Devrimi sırasında eylül ayı için öz Türkçe karşılığı olarak ‘ilkgüz’ kullanımı önerilmiş. Gagavuzlar ise eylül için ‘ceviz ay’ ifadesini kullanıyor.

Geçmişten bu yana, mevsimlerin devriyle ilgili olarak tabiatta gözlenen durumlar çeşitli kutlamalara, şenliklere, dini bayramlara ve törenlere vesile olmuştur. Gün tün eşitliği (ekinoks) ve gün dönümü (solstis) tarihleri de bunlara birer örnektir.

23 Eylül ekinoksu, gece ve gündüzün eşitlendiği, kuzey yarım kürede yazın bitip sonbaharın başladığı gündür. Bu tarihten itibaren kuzey yarım kürede gündüzler, gecelerden kısa olmaya başlar. Bu doğa olayı, antik uygarlıklar tarafından önemli görülmüş ve denk geldiği tarihlerde çeşitli festivallerin düzenlenmesine neden olmuştur.

İran’da eylül ayı için ‘Mihr-i Mah’ kelimesi kullanılıyor. Bu ay, İran Güneş takviminin yedinci ayını oluşturan 23 Eylül-22 Ekim arasını kapsayan süreye denk düşüyor.İran takvimine göre sonbahar ekinoksuna denk gelen gün kutlanan bir bayram olan ‘Mihrican’ da ‘festival’ anlamına geliyor. Bu sözcük ise, ışığın ve gerçeğin tanrısı Mithra (Mihr) adından türetilmiştir ve Akamenidler öncesi İran’da, Hint Güneş tanrısı Mithra adına Eylül ayında yapılan Mithrakana Festivali ile tarihsel bağlantısı vardır.

Sonbahar mevsimin ilk ayının ilk günü, meyvelerin olgunlaşmaya başlamasının da başlangıcıdır. Ayın ortalarına doğru da sebzeler artık soğuklardan etkilenmeye başlar. 15 Eylül’de bağ bozumu biter. 16-17 Eylül’de sıcaklar azalmaya başlar ve güz yağmurları başlar. 23 Eylül ekinoksunun ardından ise sonbahar kendini iyiden iyiye hissettirmeye başlar.

İstanbul İl Tarım ve Orman Müdürlüğü’nün hazırlamış olduğu, eylül ayında yapılacak zirai işlerin listelendiği ‘Eylül Ayı Tarım Takvimi’ne buradan ulaşabilirsiniz.

Denizlerimizde nisan ayında başlayan gırgır ve trol yöntemi ile su ürünleri avcılığı yasakları bu ayda biter. Yasak zamanlarını takip etmek için bakanlığın sitesini ziyaret edebilirsiniz.

EYLÜL AYINDA YETİŞENLER

Armut, Bamya, Barbunya Fasulyesi, Börülce, Ceviz, Çarliston Biber, Dolmalık Biber, Domates, Fındık, Havuç, Hünnap, İncir, Kabak, Karpuz, Kavun, Kırmızı Erik, Kırmızı Kapya Biber, Kırmızı Turp, Kızılcık, Mantar, Mısır, Mürdüm Eriği, Patlıcan, Pazı, Salatalık, Semizotu, Sivri Biber, Soğan, Şeftali, Taze Fasulye, Üzüm ile Biberiye, Dereotu, Fesleğen, Kıvırcık Marul, Maydanoz, Nane, Reyhan, Tere gibi taze ot ve yeşillikler.

EYLÜL AYINDA AVLANAN BALIKLAR

Av yasağının bitmesi ile birlikte balık tezgahlarında bulunabilecek çeşit bollaşır.

Akya, Barbun, Çinekop, Çipura, İzmarit, Kılıç Balığı, Kırlangıç, Kolyoz, Levrek, Lüfer, Minakop, Orfoz, Palamut, Sardalya, Tekir, Uskumru.

Bİ’ NOT

Adına uygun olarak bu ayda üzümün yeri özeldir. Eylül, kışa hazırlık ayıdır. Diyetimizi, vücudumuzu mevsim geçişine hazırlayacak şekilde düzenlemek gerekir.